2025-ci il 31 iyul tarixində Suriyanın yeni hökumətindən ibarət nümayəndə heyəti Rusiyanın paytaxtı Moskvaya səfər edib. Bu, rejimin süqutundan sonra Suriyadan Rusiyaya edilən ilk rəsmi səfərdir.
Səfər çərçivəsində Rusiyada olan nümayəndə heyətinə Suriya Xarici İşlər Naziri Əsəd Şeybani, Müdafiə Naziri Mərhəf Əbu Qəsra, Suriyanın Baş Kəşfiyyat İdarəsinin rəhbəri Hüseyn Səlami və Suriya Ərəb Respublikası Rəyasət Heyətinin baş katibi Mahir əş-Şəraa rəhbərlik edirlər. Ümumilikdə heyətdə 20-dən çox yüksək vəzifəli şəxs yer alır.
Suriya tərəfi ilə Rusiya rəsmiləri arasında aparılacaq danışıqlarda bir sıra mühüm məsələlərin müzakirəsi nəzərdə tutulur. Bunlara Rusiyanın Suriyadakı hərbi bazalarının gələcək statusu, əvvəlki rejim dövründə imzalanmış Suriya-Rusiya iqtisadi müqavilələrinin taleyi, İsrailin Cənubi Suriyadakı fəaliyyəti, “SDQ” (Suriya Demokratik Qüvvələri) ilə münasibətlər və keçmiş rejimin qalıqları ilə bağlı məsələlər daxildir.
Bu səfər Suriyanın yeni hökumətinin xarici siyasətdəki ilk addımlarından biri kimi qiymətləndirilir və Dəməşqlə Moskva arasındakı münasibətlərin gələcək istiqamətləri baxımından əhəmiyyət daşıyır.
"Əl-Məcəlla" jurnalının verdiyi məlumata görə, Suriyanın Rusiyaya rəsmi səfəri əvvəlcə 2025-ci ilin iyun ayının sonunda baş tutmalı idi. Lakin səfər Suriya hökuməti tərəfindən təxirə salınmışdı. Buna baxmayaraq, Cənubi Suriyada baş verən qanlı toqquşmalar və İsrailin bölgədəki druz icmasını qorumaq bəhanəsi ilə müdaxiləsi prosesləri sürətləndirdi və görüşün təxirə salınmasını mümkünsüz hala gətirdi.
Suriya hökuməti bu səfər vasitəsilə həm daxili, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə bir sıra siyasi mesajlar çatdırmaq niyyətindədir. İki gün davam edən səfər çərçivəsində Suriya nümayəndə heyəti Rusiyada yaşayan suriyalı iş adamları ilə də görüşlər keçirib. Görüşlərin əsas məqsədi qarşılıqlı əməkdaşlıq imkanlarını müzakirə etmək və iş adamlarına Suriyanın bərpasında və iqtisadi inkişafında onların rolunun vacib və arzuolunan olduğunu bildirmək olub.
Rusiya hökuməti Suriyaya Moskva səfəri üçün bir neçə dəfə rəsmi dəvət göndərmişdi. Nəhayət, səfərin baş tutması ilə Rusiya tərəfi Xarici İşlər Naziri Əsəd Şeybaninin səfərini qeyd edib.
Şeybani Kremldə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşüb. Bu görüş, səfərin ilk günü Şeybani və Prezident Aparatının baş katibi Mahir əş-Şəraa ilə Rusiya Xarici İşlər Naziri Sergey Lavrov arasında keçirilən danışıqlardan, həmçinin Şeybani, Müdafiə Naziri Mərhəf Əbu Qəsra və Kəşfiyyat rəhbəri Hüseyn Səlami ilə Rusiya Müdafiə Naziri Andrey Belousov arasında baş tutan görüşdən sonra reallaşıb.
Diplomatik mənbədən alınan məlumata görə, Putinlə danışıqlardan öncə təsdiqlənməmiş bu görüş, Lavrov və Belousovla aparılan "müsbət müzakirələrin" bir nəticəsi və təntənəli yekunu kimi qiymətləndirilə bilər.
Eyni mənbə əlavə edib ki, Suriya Prezidenti Əhməd əş-Şəraanın qardaşı olan Mahir əş-Şəraa bu səfərin gündəliyinin hazırlanmasında və Moskvada yaşayan suriyalı sərmayədarlarla keçirilən yüksək səviyyəli görüşlərin təşkilində əsas rol oynayıb. Onun iştirakı iki tərəf arasında yaranmış soyuqluğun aradan qalxmasında mühüm faktor olub.
Suriya-Rusiya əlaqələrində yeni koordinasiya mərhələsi
Prezident Vladimir Putinlə görüş təxminən bir saat davam edib. Görüş zamanı tərəflər bir sıra mühüm məsələlər üzrə razılıq əldə ediblər. Ən önəmli qərarlardan biri isə əvvəlki rejim dövründə fəaliyyət göstərmiş Suriya-Rusiya Birgə Komissiyasının yenidən aktivləşdirilməsi ilə bağlı olub. Komissiyanın tərkibindəki şəxslər dəyişdiriləcək və onun əsas vəzifəsi Suriya ilə Rusiya arasında siyasi, təhlükəsizlik və iqtisadi sahələr üzrə koordinasiyanı təmin etmək olacaq.
Görüşlər zamanı Rusiya nümayəndə heyəti tərəfindən Suriyaya açıq mesajlar da verilib. Bildirilib ki, Moskva Suriya ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlığı genişləndirməyə və bu istiqamətdə zəruri asanlaşdırıcı addımlar atmağa hazırdır. Ötən günlərdə mediada “Rusiya Suriya ilə münasibətlərin gələcəyinə hələ də müsbət perspektivlə baxır” tipli başlıqlar paylaşılırdı. Kreml hesab edir ki, Suriyanın Qərb bloku ilə tam yaxınlaşması qaçılmaz deyil, lakin hələ də Dəməşqlə əməkdaşlıq və qarşılıqlı anlaşma üçün imkanlar mövcuddur — xüsusilə hərbi sahədə.
Mənbəyə görə, Rusiya Suriya hökumətinə yeni qurulmaqda olan Suriya ordusunu gücləndirmək məqsədilə Rusiya istehsalı olan silahların alınmasında müəyyən güzəştlər və asanlaşdırmalar təklif edir. Bu təşəbbüs, Moskvanın Suriyada uzunmüddətli hərbi mövcudluğunu təmin etmək niyyətinin bir hissəsi olaraq qiymətləndirilir. Rusiya tərəfi hesab edir ki, bu cür əməkdaşlıq Hmeymim və ya Qamışlıda yerləşən Rusiya hərbi bazalarının gələcəkdə də qalması üçün Dəməşqin razılığını almağa zəmin yarada bilər.
Dəyişən prioritetlər: Suriya hökuməti yeni təhlükəsizlik gündəmi ilə üz-üzə
Suriya rejiminin 2024-cü ilin dekabr ayının əvvəlində süquta uğramasından və keçmiş prezident Bəşər Əsədin Rusiyaya qaçaraq orada sığınacaq almasından sonra yeni Suriya hökumətinin qarşısında duran əsas prioritetlər bir neçə əsas məsələyə fokuslanmışdı.
Əsas hədəflərdən biri Bəşər Əsədin və onun rejimində yer almış hərbi rəhbərlərin ölkəyə geri gətirilməsi, Rusiyada yerləşən Suriya dövlətinə məxsus maliyyə vəsaitlərinin geri qaytarılması, eləcə də Rusiyanın Əsəd rejiminə verdiyi hərbi dəstəyə və bunun nəticəsində Suriya mülki əhalisinə və infrastrukturuna vurulan ziyana görə kompensasiya məsələlərinin gündəmə gətirilməsi idi.
Lakin bu prioritetlər zamanla dəyişməyə başlayıb. Xüsusilə 2025-ci ilin mart ayında Suriya sahilində baş verən hadisələrdən sonra təhlükəsizlik məsələləri hökumətin gündəmində ön plana keçib. Həmin hadisələr zamanı onlarla keçmiş rejimə sadiq döyüşçü Əl-Laziqiyyyədəki Hmeymim hərbi bazasına sığınaraq sahil bölgəsində Rusiyanın müdafiəsi üçün çağırışlar etməyə başlayıb. Bu da hökumət daxilində narahatlıq yaradıb.
Bununla yanaşı, Rusiya tərəfinin Fərat çayının şərqində – Qamışlı aeroportunda – keçirdiyi səssiz hərbi fəaliyyətlər və keçmiş rejim komandirləri ilə əlaqə quraraq onları əməkdaşlığa cəlb etməsi, eyni zamanda bu bölgədə hərbi nüfuzunu gücləndirməsi Suriya hökumətinin narahatlığını daha da artırıb. Xüsusilə bu bölgənin faktiki olaraq hökumətin nəzarətindən kənarda, Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) idarəçiliyində olması bu narahatlığı daha da dərinləşdirib.
Nəticə etibarilə, bu proseslər Suriya hökumətinin prioritetlərinin yenidən formalaşmasına və diqqətin təhlükəsizlik məsələlərinə yönəlməsinə səbəb olub.
"Əl-Məcəllə" jurnalının bildirdiyinə görə, Suriya hökuməti son Moskva səfəri çərçivəsində Rusiyanın Suriyadakı hərbi mövcudluğunun gələcəyini əhatə edən mühüm müzakirələr aparıb. Bu danışıqlarda Hmeymim və Qamışlı bazalarının statusu və gələcək dövrdə bu məsələ ilə bağlı koordinasiya mexanizmləri əsas mövzulardan biri olub.
Mənbələrin sözlərinə görə, Suriya hökuməti üçün Qamışlıdakı Rusiya hərbi bazasının durumu, Hmeymimdən daha prioritet sayılıb. Çünki iyul ayı ərzində Rusiya bu bazadakı hərbi varlığını xeyli gücləndirib, onlarla əsgəri bölgəyə cəlb edib və nəticədə Qamışlı bazası hökumət üçün həm təhlükəsizlik, həm də siyasi baxımdan artan təzyiq mərkəzinə çevrilib.
Bundan əlavə, Rusiya ilə Suriya Demokratik Qüvvələri (SDQ) arasında davamlı görüşlərin keçirilməsi də diqqət çəkib. SDQ-nin, gələcəkdə ABŞ-ın bölgədəki dəstəyinin zəifləməsi ehtimalını nəzərə alaraq, Rusiya ilə strateji əməkdaşlıq planları qurmağa çalışdığı vurğulanıb. Bu isə Suriya hökumətinin bölgədəki mövqeyini daha da çətinləşdirə bilər.
Müzakirələrdə həmçinin Bəşər Əsəd dövründə Rusiya ilə imzalanmış hərbi və iqtisadi sazişlərin yenidən qiymətləndirilməsi məsələsinə toxunulub. Bu sazişlərin bəziləri Suriya hökumətinin iqtisadi planları və ərəb dünyası və qərb investisiyalarına açılması üçün maneələr yaradır.
Xüsusilə, Rusiya qüvvələrinin sahil bölgəsində mövcudluğu və keçmiş rejimlə imzalanmış sazişlər, Suriya hökumətinin 2025-ci ilin iyulunda Dubay Dünya Limanları Şirkəti ilə 800 milyon dollar dəyərində imzaladığı, 30 illik hüquqlar verən müqavilənin tətbiqinə müəyyən mənada təsir göstərə bilər. Bu müqavilə, Suriya Ümumi Quru və Dəniz Limanları İdarəsi ilə birgə Tərtus limanının inkişafı və idarə olunmasını əhatə edir. Bu cür qarşılıqlı təsirlər, sement, qaz, fosfat və infrastruktur kimi müxtəlif sənaye və investisiya sahələrində hökumətin ərəb və qərb şirkətləri ilə imzalamaq istədiyi digər sazişlərə də aiddir.
Mənbələrin bildirdiyinə görə, Suriya nümayəndə heyəti Rusiyadan bu sazişlərin gələcək taleyi və yenidən baxılması mövzusunda əlaqələrin yumşalmasını və çevik yanaşma göstərilməsini gözləyir.
Qamışlı bazasının önəmi və Suriyanın daxili güclərinə mesaj
Müzakirələrdə önəmli mövzulardan biri də İsrailin Suriyadakı müdaxilələri olub. Suriya hökuməti bu müdaxilələri ölkədə sabitliyi pozan əsas amillərdən biri kimi qiymətləndirir. İsrailin Suriya daxilində druz azlığını qorumaq bəhanəsi ilə bölgədə fəallığını artırması, Dəməşqin fikrincə, daxili parçalanmanı gücləndirir və ölkənin vahid coğrafi bütövlüyünü təmin etmək istiqamətində hökumətin irəliləyişinə mane olur.
Dəməşq ümid edir ki, Moskva, ərəb, türk və amerikalı tərəfdaşlarla yanaşı, bu müdaxilələrin dayandırılması üçün əlavə diplomatik vasitəçi rolunu oynayacaq. Suriyanın Rusiyadan bu gözləntiləri, Moskva ilə Təl-Əviv arasındakı sıx əlaqələr və Rusiyanın İsrailin müdaxilələrinə qarşı münasibətində Suriya hökumətinin gözləntilərinə uyğun mövqeyin olması ilə bağlıdır.
Hazırda Suriya nümayəndə heyətinin danışıqlarında borclar və kompensasiyalar mövzularının müzakirə edilmədiyi bildirilir. Bu məsələlərin hazırkı mərhələdə ikinci dərəcəli önəm daşıdığı düşünülür, çünki hökumət üçün daha vacib olan məsələlər ölkənin təhlükəsizliyi və ərəb ilə qərb investisiyaları vasitəsilə yenidənqurma proseslərinin irəliləməsidir.
Suriya hökumətinin danışıqlarında Qamışlıdakı Rusiya hərbi bazasının mövcudluğu Hmeymimdəki bazadan daha vacib mövzu olaraq qiymətləndirilib. Bu baza son dövrlərdə həm təhlükəsizlik, həm də siyasi baxımdan Suriya hökumətinə qarşı ciddi təsir gücünə çevrilib.
Dəməşq baxımından, bu səfər xarici dəstək arxasında öz mövqeyini gücləndirməyə çalışan müxtəlif hərbi qrupların, o cümlədən sahil bölgəsində fəaliyyət göstərən keçmiş rejim qalıqlarının Rusiya tərəfindən dəstəklənəcəyi barədə yayılan fikirlərin qarşısını almağa yönəlib. Bu qruplar Rusiyanın onları hərbi güc kimi formalaşdırmaq və dəstəkləmək niyyətində olduğu barədə müxtəlif səpkidə təbliğat aparır. Eyni zamanda, Rusiya ilə əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirmək istəyən “Suriya Demokratik Qüvvələri”nin bəzi qolları, xüsusilə Fəratın şərqində, Rusiyanı potensial güclü müttəfiq hesab edir.
Dəməşq üçün bu səfər həm də Süveydədəki hərbi şuraya daxili mesajdır. Bu şura da xarici dəstək vasitəsilə siyasi mövqeyini gücləndirməyə çalışır və səfərin məhz bu məqsədə xidmət etdiyi qiymətləndirilir.
Suriya hökumətinin Moskva səfərinin məqsədləri və Qərbə mesajlar
Suriya hökuməti bu səfərin Qərb ölkələrində narahatlıq yaratmasını gözləmir. Dəməşq baxımından, səfər əsasən hökumətin öz təhlükəsizliyi və iqtisadi maraqlarını təmin etmək səyləri çərçivəsində həyata keçirilir. Bu səfərin məqsədi Rusiyayla ittifaq qurmaqdan çox, Rusiya müdaxilələrinin məhdudlaşdırılması və münasibətlərin normallaşdırılmasıdır ki, bu da Suriya maraqlarına uyğundur.
Eyni zamanda, Dəməşq Qərbə açıq mesaj göndərir ki, Suriya yalnız Qərblə deyil, digər tərəflərlə də hərbi və siyasi dəstək və əməkdaşlıq yolları axtarır.
31 iyul 2025-ci il tarixində Moskvada keçirilən birgə mətbuat konfransında Suriya Xarici İşlər Naziri Əsəd Şeybani Rusiya Xarici İşlər Naziri Sergey Lavrov ilə birlikdə bildirdi ki, Suriya-Rusiya əlaqələri kritik və tarixi mərhələdədir. O, əməkdaşlığın qarşılıqlı hörmət əsasında qurulduğunu vurğulayaraq dedi ki, “Rusiyayla dialoq Suriyanın gələcəyini dəstəkləyən strateji addımdır.” O həmçinin Rusiya ilə əvvəlki imzalanmış sazişləri gözdən keçirmək üçün komissiya yaradıldığını və bu komissiyanın məqsədinin Suriya xalqının mənafeyini təmin etmək olduğunu qeyd edib.
Suriya rejiminin süqutundan sonra Rusiya səssizcə bir neçə vacib məsələ üzərində işləyir. Bunlar arasında keçmiş rejimin qalıqları və hərbi komandirləri ilə əlaqələri davam etdirmək, həmçinin “Suriya Demokratik Qüvvələri” (SDQ) ilə əməkdaşlığı qorumaq yer alır. Rusiya, bəzən Qamışlı aeroportu ətrafında hərəkət edən rus avtobuslarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün SDQ ilə birlikdə çalışır və Dəməşqlə danışıqların aparılması üçün SDQ rəhbərləri ilə görüşlər keçirir.
Sahil bölgəsində baş verən hadisələrdən sonra Rusiya rolu daha aydın şəkildə görünməyə başlayıb. Rusiya, bölgədəki xalqın əhval-ruhiyyəsini dəyişdirmək və sabitlik səylərini pozmaq məqsədilə keçmiş rejim qalıqları və komandirlərini dəstəkləyir, onları toplayaraq və ya ölkə sərhədlərindən kənara çıxararaq öz hərbi gündəmini irəli aparır.
Rusiya hərəkətləri və Suriya hökumətinin narahatlığı
Suriya hökuməti bu hərəkətləri narahatlıqla izləyir və müttəfiqləri vasitəsilə Rusiyaya mesajlar göndərməyə çalışır ki, bu addımlar Rusiya ilə Suriya arasında münasibətlərin normallaşdırılması səylərini zədələyir.
Rusiya isə öz növbəsində Dəməşqə göstərmək istəyir ki, o, Suriyada təhlükəsizliyi və sabitliyi pozmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu xüsusilə, Suriya hökumətinin 2019-cu ildə Rusiyanın STG şirkəti ilə imzalanmış və Moskvaya Tərtus limanını 49 il müddətinə idarə etmək hüququ verən sazişi ləğv etməsindən sonra daha da aktuallaşıb.
2025-ci ilin iyul ayının əvvəlindən Süveyda bölgəsində baş verən hadisələrdən sonra Rusiya Fərat çayının şərqində fəaliyyətlərini intensivləşdirib. Rusiyaya aid təyyarələr Qamışlı aeroportuna onlarla əsgəri və böyük miqdarda silah-sursat daşıyıb. Eyni zamanda, bölgədə Rusiya tərəfindən sülh vasitəçisi və toqquşmaların qarşısını almaq üçün hərbi güc kimi rol oynayacağı barədə təbliğat aparılır.
Bu narrativ, “Suriya Demokratik Qüvvələri”nin (SDQ) bir hissəsi tərəfindən müsbət qarşılanıb və onlar bu çərçivədə Moskva ilə yaxınlaşmaq, hətta lazım gələrsə, Dəməşqlə münasibətlər pozulduqda Rusiyanı müttəfiq kimi görmək istəyirlər.
SDQ rəhbərləri son dövrlərdə Qamışlıdakı Rusiya bazasının Dəməşq və Moskva arasında aparılan danışıqlarda əsas mövzu olduğunu bildirirlər. Dəməşqin bu bazanın saxlanılmasına dair mövqeyində yumşaqlıq göstərə biləcəyi ehtimal olunur.
SDQ üçün bu baza Rusiyayla əməkdaşlıqda əlində bir kartdır. Bu gərginliklər və narahatlıqlar Dəməşqdə əhval-ruhiyyəni daha da gərginləşdirib və iyul ayında Xarici İşlər, Müdafiə və Kəşfiyyat nazirliklərinin rəhbərlərinin iştirakı ilə bu səfərin təşkili təcili qərarlaşdırılıb. Bu, səfərin əsas müzakirə mövzularının təhlükəsizlik və hərbi məsələlər olduğuna işarədir.
Rusiya səssizcə Fərat çayının şərqində, Dəməşqin nəzarətindən kənarda nüfuzunu artırır. İyun və iyul aylarında “Suriya Demokratik Qüvvələri” (SDQ) ilə görüşlərini intensivləşdirərək, keçmiş rejimin üzvlərinə də qapılarını açıq saxlayıb. Eyni zamanda, sahil bölgəsində ümumi ictimai rəyin formalaşmasına nəzarət edir və Rusiyanın müttəfiqlərini tərk etmədiyi mesajını verir.
Bütün bu amillər Dəməşq üzərində təzyiq yaradaraq müzakirələrin başlanmasına vəsilə olub. Bəzi müşahidəçilər bu addımları Moskva ilə Dəməşq arasındakı münasibətlərin normallaşmasını sürətləndirmək üçün Rusiyanın strategiyası kimi qiymətləndirir.
Lakin Rusiya eyni zamanda, Bəşər Əsəd sonrası dövrdə də öz hərbi və iqtisadi mövcudluğunu qorumaq və gücləndirmək məqsədilə uzunmüddətli nüfuz yaratmağa çalışır. Moskvanın bu strategiyası, həm isti su limanları, həm də Fəratın şərqindəki mövqeləri üzərində davamlı varlığını təmin etməyi hədəfləyir.
Moskvanın Suriya nümayəndə heyətinə böyük hörməti və Qərbə mesajlar
Rusiya tərəfindən Suriya nümayəndə heyətinin səmimi qarşılanması , o cümlədən Xarici İşlər Naziri Əsəd Şeybaninin Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşü, yalnız iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşmasının rəsmi başlanğıcı kimi qəbul edilmir, həmçinin Qərbə Rusiyanın Suriya coğrafiyasında oyunçu olaraq qalması və Əsədin devrilməsindən sonra belə rus ayısının uduzan tərəf olmayacağını xatırladan provokativ mesajlar da ötürür.
Əldə edilən məlumatlara görə, Moskva yaxın gələcəkdə Dəməşqlə bir neçə sahədə razılığa gəlməyi hədəfləyir. Bunlara Suriya ordusuna yenidən silah satışı, hərbi heyətin təlimatı üçün missiya sistemi vasitəsilə hərbi personal hazırlığı və keçmiş rejim dövründə imzalanmış bəzi investisiya müqavilələrinin davam etdirilməsi daxildir.
Moskva, Suriyanın siyasi və iqtisadi baxımdan Qərbə açıldığının fərqində olsa da, ümid edir ki, Qərb bir məqamda bir addım geri çəkilərək, Moskvanın Dəməşqə siyasi yaxınlaşmasını dəstəkləyəcək. Rusiya, özünü Suriya üçün tarixi müttəfiq və alternativ tərəf kimi yenidən mövqeləndirməyi planlaşdırır.